مقدمه
یکی از مهم‌ترین شرایط شرکت در سامانه یکپارچه تخصیص برای خرید خودرو، عدم داشتن پلاک فعال انتظامی بود. ولی باتوجه‌به وفور خودروهای فرسوده و اسقاطی در کشور و نقش انکارناپذیر آن‌ها در آلودگی هوا، اتلاف سوخت، خطرآفرینی در جاده‌ها و…، این شرط مهم برای رانندگان خودروهای اسقاطی دارای پلاک فعال انتظامی برداشته شده است.
سهم مالکین خودروهای اسقاطی در سامانه یکپارچه
سامانه یکپارچه تخصیص، توسط وزارت صمت و به‌منظور شفافیت در معاملات خودرویی و کاهش رانت و دلالی راه‌اندازی شده است. در حال حاضر، سامانه یکپارچه تخصیص تنها کانال مجاز برای عرضه محصولات خودروسازان به‌حساب می‌آید که اگرچه ثبت‌نام در آن برای عموم آزاد است، اما تنها افراد واجد شرایط می‌توانند وارد مراحل بعدی فروش، یعنی قرعه‌کشی برای اولویت‌بندی و سپس تخصیص و تحویل خودرو شوند.
خودروهای عرضه‌شده در سامانه یکپارچه سهمیه‌بندی شده‌اند، به‌طوری‌که ۵۰ درصد از آن‌ها برای مادران دارای حداقل دو فرزند، ۲۰ درصد دیگر متعلق به مالکین خودروهای اسقاطی و ۳۰ درصد باقی‌مانده سهم متقاضیان عادی هستند. شرایط لازم برای تخصیص خودرو به این سه گروه تقریباً یکسان و مشترک است، هرچند استثناهایی وجود دارد. به‌عنوان‌مثال، مادران نیازی به داشتن گواهینامه یا سن حداقل ۱۸ سال ندارند!
به‌تازگی، شرط عدم داشتن پلاک فعال انتظامی نیز برای مالکین خودروهای اسقاطی برداشته شده است. در راستای بهبود نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور و سرعت بخشی به فرایند جایگزینی خودروهای فرسوده، اواخر خردادماه سال جاری بود که شورای‌عالی رقابت با اصلاح بند ۴ ماده ۴ دستورالعمل ۵۴۳، شرط نداشتن پلاک فعال انتظامی را برای متقاضیان دارای خودروهای فرسوده حذف کرد. بدین ترتیب، مالکین خودروهایی که ۵ سال از تاریخ تولید آن‌ها می‌گذرد، حتی در صورت داشتن پلاک انتظامی فعال نیز به‌عنوان متقاضیان واجد شرایط شناخته شده و خودرو به آن‌ها تخصیص داده می‌شود.
البته هر خودرویی با عمر حداقل ۵ سال در دسته خودروهای فرسوده قرار نمی‌گیرد، اما واجد شرایط جهت نوسازی و تعویض هستند. در حال حاضر، یک خودرو تا زمانی که بتواند در دوره‌های مختلف معاینه فنی، برگه سلامت را دریافت کند، مجاز به تردد است. بااین‌حال، هر وسیله نقلیه‌ای پس از گذشت ۵ سال اثربخشی و عملکرد صحیح خود را از دست می‌دهد و اصطلاحاً به خرج می‌افتد. بسیاری از مالکین خودروها هر ۴ سال یکبار وسیله نقلیه خود را عوض می‌کنند تا بدین‌وسیله، خود را از پرداخت هزینه‌های مربوطه مصون بدارند. هرچه باشد، خودرو یک کالای مصرفی بوده که قطعات آن باگذشت زمان فرسوده می‌شوند و نیاز به تعمیر و تعویض دارند؛ بنابراین جای تعجبی نیست که در چارچوب طرح جایگزینی خود نیز عمر حداقل ۵ سال برای خودروی اسقاطی در نظر گرفته شده است.
تسهیل شرایط خرید و تعویض خودرو برای مالکین خودروهای اسقاطی
حذف شرط نداشتن پلاک فعال تنها اقدامی نیست که برای تسریع فرایند تعویض خودرو به حالت اجرا درآمده است. درگذشته مالکین خودروهای فرسوده می‌بایست با دردست‌داشتن وکالت‌نامه خودروساز به مراکز اسقاط مراجعه کنند. اما طبق قوانین جدید و با استناد به اظهارات مدیر اجرایی ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروی فرسوده، شرکت‌کنندگان که در طرح جایگزینی واجد شرایط شده و خودرو به آن‌ها تخصیص‌یافته، نیازی به ارائه وکالت‌نامه به نام خودروساز به مرکز اسقاط ندارند.
بدین ترتیب، برندگان طرح جایگزینی می‌بایست پس از مراجعه به وب‌سایت رسمی ستاد نوسازی به نشانی nnhk.ir و ثبت‌نام در این سامانه، مرکز اسقاط موردنظر را انتخاب کرده و به همراه وسیله نقلیه فرسوده و مدارک مربوطه از جمله مدارک هویتی مالک، سند قطعی یا سند وکالتی خودرو و تمامی مستندات متعلقه شامل برگه پرداخت خلافی، عوارض و مالیات، به مرکز اسقاط منتخب مراجعه کنند. در هیچ‌یک از مراحل اسقاط، نیازی به ارائه وکالت‌نامه به نام خودروساز نیست.
پیامدهای ناخوشایند تردد خودروهای فرسوده
گران‌شدن غیرمعقول خودرو در بازار، باعث شده بسیاری افراد از اسقاط خودروی فرسوده خود منصرف شوند. بااین‌وجود، تردد خودروهای اسقاطی پیامدهای ناخوشایندی به همراه دارد.
مهم‌ترین ایراد استفاده از خودروی اسقاطی، افزایش آلودگی هوا مخصوصاً در شهرهای شلوغ و پرازدحام است. خودروهای قدیمی همچنین بنزین بیشتری می‌سوزانند و این سرمایه ملی مهم و ارزشمند را به باد می‌دهند.
از دیگر معایب تردد خودروهای اسقاطی می‌توان به کاهش ایمنی جاده‌ها اشاره کرد. خودروی فرسوده در هر لحظه ممکن است دچار نقص و خرابی شود. چه در سطح شهر و چه در مسیرهای برون‌شهری، خرابی ناگهانی خودرو در اکثر مواقع موجب بروز حوادث رانندگی می‌شود و جان و مال افراد را به خطر می‌اندازد. از تخریب زیبایی شهری به سبب رفت‌وآمد خودروهای اسقاطی و همین‌طور هزینه‌های گزاف گاه‌وبی‌گاه برای نگهداری و تعمیر آن‌ها نیز نباید غافل شد.
جمع‌بندی
نوسازی ناوگان خودرویی کشور، اهمیت بسیاری داشته و در این راستا، تسهیلات ویژه‌ای در اختیار مالکین خودروهای فرسوده قرار می‌گیرد که یکی از آن‌ها، حذف شرط نداشتن پلاک فعال انتظامی، حین شرکت در سامانه یکپارچه برای خرید خودرو است. مالکین خودروهای دارای حداقل سن ۵ سال حتی در صورت داشتن پلاک فعال انتظامی نیز می‌توانند همانند متقاضیان عادی در سامانه یکپارچه ثبت‌نام کرده و پس از تعیین اولویت، در نهایت خودروی جایگزین را تحویل بگیرند.
